مقدمه:

اینترنت یکی از با نفوذ ترین تکنولوزی های جدید ارتباطی است که همه ابعاد زندگی بشر را تحت تاثیر عظمت نفوذ قرار داده است و به نوعی همه ابعاد حیات فردی و جمعی ما متاثر از این تکنولوژی ارتباطی و سایر تکنولوژی ها است.

توسعه جوامع به ویژه جوامعی که  جهان سوم ، پیرامونی و توسعه نیافته نامیده شده اند، یکی از مقولات مهمی است که  اینترنت در کند شدن یا تسریع آن تاثیر اجتناب ناپذیری دارد.

در این مقاله سعی شده است ابعاد مختلف تاثیر اینترنت بر توسعه جوامع بررسی شود .

.

در زمینه ارتباطات و توسعه دو دیدگاه عمده وجود دارد :

 دیدگاه خوش بینانه  ، دیدگاه بدبینانه .

در دیدگاه مثبت (خوشبینانه) که در رأس موضع گیری های آن نام افرادی چون شرام و راجرز دیده  می شود و مبتنی بر الگوی حاکم یا الگوی علی وخطی است اصل بر این است که تسریع در رونق و بهره برداری از منابع ، رونق اقتصادی نقش رسانه ها در توسعه اجتماعی و تاثیر این توسعه بر توسعه اقتصادی از پیامد های مثبت ارتباطات و توسعه است.

اما از دیدگاه بدبینانه ، ارتباطات، لزوما توسعه را تسهیل نمی کند و مصرف زدگی و ایجاد نوعی وابستگی کشورهای جهان سوم و توسعه نیافته به کشورهای پیشرفته در بعد اقتصادی ، خودباختگی ، ازخودبیگانگی و اشاعه فرهنگ مهاجم و مسلط در فرهنگ های غیر بومی از پیامد ها و تبعات منفی ارتباطات و توسعه محسوب می شود.

تاثیر اینترنت بر ابعاد مختلف توسعه :

در خصوص دیدگاههای خوشبینانه و بدبینانه نسبت به ارتباطات توسعه اجمالا مطالب آورده شد .

عده ای از صاحبنظران حوزه ها و علوم مختلف به تفصیل درباره پیامد های مثبت و منفی تاثیرات در ابعاد مختلف توسعه اعم از سیاسی ، فرهنگی ، اقتصاد ، اجتماعی و .. سخن  گفته اند.

عده ای معتقدند که اینترنت به همان اندازه که در توسعه اقتصادی جوامع می تواند موثر باشد، در بعد فرهنگی می تواند هزینه های ناخواسته ای تحمیل کند که این هزینه ها در کشورهای پیرامونی ، توسعه نیافته یا در حال توسعه به مراتب بیشتر است.

اینترنت و توسعه فرهنگی :

اطلاع رسانی الکترونیکی ، ایجاد ارتباط آموزشی ، فراهم کردن زمینه پژوهشی و علمی در نقاط مختلف دنیا ، آموزش الکترونیکی، اتصال به کتابخانه های پیشرفته و غنی ، پژوهش از طریق مجلات و .. بخشی از پیامد ها و تاثیرات مثبت اینترنت در بعد فرهنگی است.

اما از سویی عده ای معتقدند که اینترنت در این حوزه تبعات منفی چون تضعیف ارزش های بومی ، تشدید بی هویتی ها و از خودبیگانگی ، مصرف گرایی و رشد فرهنگ مصرف ، رواج  بد آموزی و مواد خلاف اخلاق ، عدم رعایت حقوق مولفان و خلاقان فرهنگی را در پی خواهد داشت.

اینترنت و توسعه اجتماعی :

در حوزه توسعه اجتماعی ، صاحبنظران از گسترش خدمات الکترونیکی ، توسعه اشتغال ، خلق اجتماعات و خودگردان گشودن افق های تازه بین اجتماعات و فرهنگ ها و … به عنوان ایعاد مثبت نفوذ اینترنت نام می برند؛ اما مواردی چون تبدیل انسان به موجودی تک بعدی و گوشه گیر ، بیکاری و بیماری الکترونیک ، شکل گیری زندگی اینترنتی در ارتباطات فردی بدون توجه به دنیای پیرامون ، تهدید حریم شخصی افراد ، حذف زندگی قبیله ای و ایجاد جماعت جهانی ارتباطات منفی ورود و نفوذ اینترنت در زمینه توسعه اجتماعی است.

اینترنت و توسعه سیاسی  :

صاحبنظران علوم سیاسی معتقدند که اینترنت در بعد توسعه سیاسی آثار مثبتی چون انتشار و کسب آزادانه اطلاعات ، تاثیر گسترده بر افکار عمومی و جهت دهی به آن اصطلاحات ساختاری کلی و جزئی در جوامع ، دموکراسی الکترونیکی ، ساماندهی انتخابات و .. به دنبال داشته است.

تبعات منفی نفوذ اینترنت در توسعه سیاسی هم مواردی چون تهدید حاکمیت ملی ، کوچک شدن حریم انسان هاست ؛ همچنین تحت تاثیر آن مفهوم دولت تغییر کرده و مفهوم جهان چند مرکزی ( نظریه مرکز – پیرامونی ) جایگزین جهان دولت محوری شده است؛ به طوری که با گسترش اینترنت عده ای از دانشمندان نظریه پایان جغرافیا را مطرح کرده اند.

اینترنت و توسعه اقتصادی :

همان طوریکه گفته شد اینترنت بیشترین تاثیر مثبت را در بعد اقتصادی توسعه جوامع بر جای گذاشته است.

 در این بخش بشر شاهد تحولاتی چون ایجاد اشتغال از راه دور ، بانکداری الکترونیکی ، خرید و فروش الکترونیکی ، تسهیل خدمات اداری  و گمرکی ، تجارت در گردش ، بین المللی شدن بازار تولید ، تامین نیروی انسانی شرکت های بزرگ ، بررسی عمیق وضعیت اقتصادی در دنیای امروز ، تسریع در مبادلات اقتصادی ، دسترسی انسان به بازارهای جدید کاهش هزینه های خرید ، حذف کاغذ بازی ، سهولت در معرفی کالا ها ، ارتقای قدرت مشتری در برابر فروشنده بوده است. هزینه های ناخواسته نفوذ اینترنت در اقتصاد جوامع هم کم نیستند.

غنای اطلاعاتی و در اختیار داشتن نرم افزارهای لازم در کشورهای پیشرفته در نتیجه شکل گیری نوعی استثمار نامرئی تبلیغ زندگی مصرفی سرمایه داری ، ایجاد نوعی وابستگی کشورهای پیرامونی به مرکز و تشدید این وابستگی ، عمیق شدن حفره فقر بین جوامع فقیر و غنی و ... بخشی از تبعات منفی و هزینه های ناخواسته ورود اینترنت در اقتصاد جوامع محسوب می شود.

کشورهای توسعه نیافته و توسعه اینترنت :

به نظر می رسد جریان نابرابر اطلاعات بین کشورهای مرکز و پیرامون به عرصه تکنولوژی های ارتباطی و از جمله اینترنت کشیده شده و مشکلات موجود به دغدغه جوامع مختلف به ویژه جوامع توسعه نیافته تبدیل شده است .

آمریکا محوری یکی از این مشکلات است؛ از لحاظ کاربران اینترنت ، پایگاهها و جهت جریان ترافیک اینترنتی این کشور بیشترین سهم را دارد که  این سهم در سیاستگذاری ارتباطی هم نمود  پیدا کرده است.

توزیع کاربران اینترنتی هم نا برابر است و در مواردی عدم توازن در این زمینه بسیار مشهود است؛ به عنوان مثال بر اساس آمارها در فرانسه تعداد میزبانان به اندازه تمامی آمریکای لاتین و حوزه دریای کارائیب است همچنین استفاده کنندگان اینترنت در نیویورک بیش از  کاربران قاره آفریقاست.

کمبود زیر ساخت ها مانع بزرگی در افزایش دسترسی به اینترنت در جوامع توسعه نیافته است که تجدید نظر در سیاستگذاریهای ارتباطی به ویژه در حوزه تلفن و ... را ضروری ساخته است.

عامل دیگر غالب بودن زبان انگلیسی در اینترنت است ، بر اساس نتیجه یک تحقیق که توسعه موسسه internet society بیش از 80 در صد صفحات اینترنت انگلیسی است در حالی که فقط زبان مادری 57 در صد کاربران انگلیسی است.

غلبه انزوای فیزیکی و روانی عامل مهمی در این زمینه است و اغلب کشورهای در حال توسعه به دلیل مشکلات مذکور از انزوای اقتصادی و کمبود اطلاعات رنج می برند.

چه باید کرد؟

تقویت زیر ساخت های ارتباطی مانند : تلفن و ... پشتیبانی دولت ها ازکاربران اینترنت ، افزایش مشارکت بخش خصوصی ، ارتقای بازار رقابتی خدمات اینترنتی ، فراهم کردن آدرس مجازی پست الکترونیک برای تمام شهروندان ، ایجاد زمینه دسترسی قابل قبول برای مدارس ، دانشگاهها ، کتابخانه ها و سایر موسسات علمی ، پژوهشی و .. عمومی، باز شدن بازارهای ارتباطات راه دور بر روی طیف وسیعی از سرمایه گذاران در کشورهای توسعه نیافته و مواردی از قبیل راهکارهایی برای گسترش اینترنت به ویژه در حال توسعه و کاهش  نابرابری های موجود است .

 ایران در بین کشورهای جهان رتبه 86 کشور را در زمینه دسترسی دیجیتال را داراست و در زمره کشورهای با دسترسی بالا قرار دارد ولی باز هم می توان با برنامه ریزیها و  بودجه های کافی و مناسب ، زمینه گسترش و دسترسی همگانی به اینترنت فراهم شود.